Mythen en feiten over obesitas

Mythe: “Obesitas gaat alleen over calorieën”‍

‍Het kan eenvoudig klinken: minder eten, meer bewegen en dan lost alles zich vanzelf op. Maar obesitas is veel complexer dan dat. Het lichaam wordt gereguleerd door de hersenen, hormonen en genetica, en deze factoren beïnvloeden hoe honger, verzadiging en energieverbruik worden aangestuurd.

Wanneer je minder calorieën binnenkrijgt, reageert het lichaam daar vaak op door het energieverbruik op verschillende manieren te verlagen en de honger te vergroten. Dat gebeurt omdat het lichaam probeert het eerdere gewichtsniveau vast te houden en biologisch compenseert om gewichtsverlies tegen te gaan. Als het lichaam kleiner wordt, heeft het bovendien minder energie nodig, waardoor de energie-inname nog verder omlaag zou moeten.

Het lichaam bespaart energie door spontane beweging te verminderen, ook wel NEAT genoemd (Non-Exercise Activity Thermogenesis) – bewegingen zoals gebaren, rondlopen of friemelen. Minder energie-inname leidt vaak tot vermoeidheid, wat er op zijn beurt weer toe kan leiden dat je minder (vaak ongemerkt) gaat bewegen.

Het lichaam kan het energieverbruik ook verlagen door minder warmte te produceren. Honger neemt vaak duidelijk toe, en dat gebeurt grotendeels onbewust. Dat kan bijdragen aan geleidelijk grotere porties en sterkere trek in energierijk voedsel.

“Obesitas is geen echte chronische ziekte”‍

Obesitas wordt tegenwoordig internationaal erkend als een chronische en complexe ziekte. Dat betekent dat de aandoening niet alleen over lichaamsgewicht gaat, maar over gezondheid. De complexiteit zit erin dat ze wordt beïnvloed door een combinatie van genetica, hormonen, leefstijl en omgeving. De ziekte kan dus niet uitsluitend worden verklaard door keuzes in leefstijl.

Obesitas als ziekte definiëren gaat daarom niet over het “medisch maken” van gewicht, maar over het begrijpen dat de aandoening meerdere orgaansystemen beïnvloedt en tot aanzienlijke medische gevolgen kan leiden. Leven met ernstig overgewicht of obesitas verhoogt het risico op een reeks comorbiditeiten, waaronder type 2-diabetes, hart- en vaatziekten, slaapapneu, niet-alcoholische leververvetting (NAFLD), artrose, hormonale stoornissen, verminderde vruchtbaarheid en bepaalde vormen van kanker. De aandoening kan ook het psychisch welbevinden en de kwaliteit van leven aantasten.

Zwaar overgewicht en obesitas zien als chronische ziekten vraagt om de juiste vorm van ondersteuning: gestructureerde opvolging, individuele behandeling en langdurige, wetenschappelijk onderbouwde interventies. Het betekent ook dat de focus verschuift van schuld en simplistische adviezen naar een medisch perspectief, waarin mensen dezelfde waardigheid en zorg krijgen als bij andere chronische aandoeningen.

Net zoals we iemand met astma niet zouden zeggen “adem gewoon beter” of iemand met hoge bloeddruk niet zouden zeggen “denk wat positiever”, moet obesitas met professionele zorg en dezelfde ernst worden behandeld als andere chronische ziekten.

“Je moet veel afvallen voordat het iets uitmaakt voor je gezondheid”‍

Het is gemakkelijk te denken dat alleen grote gewichtsveranderingen meetellen, maar onderzoek laat iets anders zien. Zelfs bescheiden veranderingen – al vanaf ongeveer 5–10 procent gewichtsverlies – kunnen duidelijke gezondheidsvoordelen geven, zoals beter gereguleerde bloedsuiker, verbeterde triglyceriden en een lagere bloeddruk.

Verder gewichtsverlies kan extra voordelen opleveren, waaronder verdere verbeteringen in bloedsuiker, bloeddruk en bloedvetten, minder vetopslag in de lever en een lager risico op type 2-diabetes. Veel mensen ervaren ook betere slaap, meer energie en minder belasting van de gewrichten.

Wat het meest telt, is niet het bereiken van een “perfect” gewicht, maar het lichaam betere voorwaarden geven om goed te functioneren – en dat kan al lang voordat de weegschaal grote veranderingen laat zien.

“Als je lichamelijk actief bent, krijg je geen obesitas”‍

Het is gemakkelijk om je voor te stellen dat alleen lichamelijke activiteit genoeg is om obesitas te voorkomen of te behandelen, maar de menselijke biologie is niet zo eenvoudig.

Lichamelijke activiteit is een van de belangrijkste interventies voor de algehele gezondheid. Het versterkt het hart- en vaatstelsel, helpt spiermassa te behouden of op te bouwen en heeft een duidelijk positief effect op het mentale welzijn. Maar als het om lichaamsgewicht gaat, speelt beweging een kleinere rol dan veel mensen denken.

Onderzoek laat zien dat alleen beweging zelden tot een grote hoeveelheid gewichtsverlies leidt. Dit komt deels door het vermogen van het lichaam om biologisch te compenseren: meer bewegen kan worden “gecompenseerd” door een lager rustmetabolisme, meer eetlust of minder spontane dagelijkse beweging als tegenreactie op de hogere inspanning. Deze mechanismen beperken het totale energieverbruik en zorgen ervoor dat het effect op lichaamsgewicht vaak kleiner is dan verwacht.

Dat betekent niet dat beweging geen rol speelt in de behandeling van obesitas. Integendeel: het helpt juist verklaren waarom veel mensen niet afvallen ondanks regelmatige fysieke activiteit, en waarom beweging gezien moet worden als onderdeel van een bredere behandelstrategie.

Beweging heeft wél een beschermend effect tegen gewichtstoename. Fysiek actieve mensen hebben over het algemeen meer kans om hun gewicht op lange termijn stabiel te houden.

Het is belangrijk te onthouden dat beweging grote gezondheidsvoordelen biedt, ongeacht het gewicht. Regelmatige beweging verlaagt het risico op hart- en vaatziekten, type 2-diabetes, psychische klachten en beperkingen in functioneren – zelfs bij mensen die leven met obesitas. Beweging moet daarom worden gezien als een centrale, langdurige investering in gezondheid, ongeacht wat de weegschaal aangeeft.

“Overgewicht en obesitas gaan alleen over gebrek aan wilskracht”‍

Het idee dat obesitas wordt veroorzaakt door een gebrek aan wilskracht is een diepgewortelde mythe – en eentje die niet wordt ondersteund door moderne medische kennis. Onderzoek toont aan dat obesitas een chronische, biologisch gereguleerde ziekte is waarin de hersenen, hormoonsystemen en genetische factoren allemaal een rol spelen. Het gaat dus niet simpelweg om “beslissen om te veranderen”, maar om complexe fysiologische processen die het lichaamsgewicht sterk beïnvloeden.

Genetische factoren kunnen bepalen hoe de systemen voor eetlust, energieverbruik en vetopslag in het lichaam functioneren. Bij sommige mensen zijn deze regulatiemechanismen zodanig veranderd dat het lichaam een hoger gewicht als het “nieuwe normaal” verdedigt. Naast genetica spelen ook veel andere factoren een rol bij het risico op gewichtstoename, zoals stress, slaapgebrek, bepaalde medicijnen, hormonale veranderingen en de omgeving. Ook omstandigheden tijdens de zwangerschap en de vroege kindertijd kunnen het risico op obesitas op lange termijn beïnvloeden, bijvoorbeeld via hormonale invloeden of vroege voedings- en leefstijlpatronen.

Dit betekent niet dat leefstijl onbelangrijk is, maar het maakt duidelijk waarom wilskracht alleen de biologische mechanismen niet kan “overrulen”. Obesitas zien als een individuele “keuze” is daarom misleidend en schadelijk. Zo’n perspectief vergroot schuldgevoel en stigma, wat zowel behandeling als welzijn moeilijker kan maken. Net als andere chronische ziekten moet obesitas worden benaderd met begrip, zorg op basis van wetenschappelijk bewijs en langdurige ondersteuning.

“Medische behandeling is vals spelen”‍

Deze mythe is vaak gebaseerd op een misverstand over wat medicijnen tegen obesitas eigenlijk doen. In werkelijkheid gaan deze behandelingen niet over het “vervangen” van leefstijlverandering, maar over het creëren van voorwaarden waardoor het makkelijker wordt om bewustere voedselkeuzes te maken, met een lagere energie-inname en gewichtsverlies als gevolg. Nieuwe medicijnen beïnvloeden de signaaloverdracht tussen darmen en hersenen, waardoor honger en verzadiging meer gaan functioneren zoals bij mensen zonder obesitas.

Het is geen snel trucje. Het is geen valsspelen. Het is wetenschap. Grote klinische studies hebben laten zien dat deze medicijnen kunnen leiden tot een blijvend gewichtsverlies van 15–20 procent van het lichaamsgewicht, én tot verbetering van verschillende gezondheidsmarkers zoals bloeddruk, bloedsuiker en cholesterol. Veel mensen beschrijven ook een nieuw gevoel van vrijheid in het dagelijks leven, met minder focus op eten, betere slaap en meer energie.

Medische behandeling werkt het beste als onderdeel van een totaalprogramma dat ook ondersteuning biedt bij leefstijlgewoonten, beweging en mentale gezondheid. Het gaat erom mensen naar de juiste steun en behandeling te begeleiden en het lichaam de hulp te geven die het nodig heeft om goed te functioneren.

Obesitas – verhoogd risico op andere ziekten

Overgewicht en obesitas zijn grote wereldwijde volksgezondheidsuitdagingen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie neemt het aantal mensen met overgewicht of obesitas toe, wat het risico verhoogt op aandoeningen zoals type 2-diabetes, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Inzicht in oorzaken, meting en behandeling is daarom essentieel.

Definitie en meting

‍Obesitas wordt gedefinieerd met behulp van de Body Mass Index (BMI). Een BMI van 30 of hoger wordt geclassificeerd als obesitas en 25–29,9 als overgewicht. BMI geeft echter niet het volledige beeld, omdat het geen onderscheid maakt tussen spiermassa en vetmassa en geen rekening houdt met waar het vet in het lichaam is opgeslagen – terwijl dat juist belangrijk is voor het gezondheidsrisico. Andere metingen, zoals middelomtrek en lichaamssamenstelling, kunnen daarom helpen om een vollediger beeld van de gezondheid te krijgen.

Medische behandeling van obesitas

Medische behandeling kan een zeer effectieve aanvulling zijn op leefstijlveranderingen voor mensen die leven met obesitas. Moderne medicijnen voor gewichtsverlies helpen honger en verzadiging te reguleren door de natuurlijke hormonale signalen van het lichaam die de eetlust sturen, te versterken. Ze helpen je eerder een vol gevoel te krijgen, verminderen trek en bevorderen stabielere bloedsuikerwaarden, waardoor het makkelijker wordt de energie-inname op een duurzame manier te verlagen.

Deze medicijnen moeten altijd worden gecombineerd met ondersteuning bij leefstijlverandering en onder begeleiding van zorgprofessionals worden gebruikt voor een optimaal resultaat. In Europa zijn verschillende goedgekeurde middelen beschikbaar die, wanneer passend, kunnen worden voorgeschreven – met name bij een BMI van 30 of hoger, of BMI ≥ 27 (overgewicht) in combinatie met ten minste één gewichtgerelateerde comorbiditeit (zoals hoge bloeddruk, verhoogde bloedvetten, obstructieve slaapapneu, hart- en vaatziekten, prediabetes of type 2-diabetes).

Steun en gesprek

Ondersteuning van artsen, diëtisten, psychologen of groepsprogramma’s kan verandering makkelijker maken voor mensen met overgewicht of obesitas. Ervaringen delen en hulp krijgen bij motivatie zijn belangrijk voor duurzame, langetermijnverandering.

Preventieve leefstijl

Het voorkomen van overgewicht en obesitas draait om een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichamelijke activiteit en bewustzijn van factoren als genetica en levensomstandigheden. Vroege steun en geleidelijke veranderingen spelen een belangrijke rol in de gezondheid op lange termijn.

‍
Disclaimer: Dit artikel is vertaald met behulp van AI. De Engelse versie is de originele versie. Bij twijfel prevaleert de Engelse tekst.